Văn nghệ – âm nhạc

Nét văn hóa đặc sắc của cư dân vùng hồ Ba Bể

Vườn quốc gia Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn là một vùng nguyên sơ mà những ồn ào của thế giới hiện đại chưa thực sự len lỏi đến được. Ba Bể đẹp ở khung cảnh tĩnh lặng, ở màu xanh bạt ngàn của hệ sinh thái rừng hồ, ở những nét văn hóa đặc sắc rất riêng của các dân tộc vùng hồ Ba Bể.

Vườn Quốc gia Ba Bể là nơi cư ngụ của hơn 3000 cư dân thuộc 5 nhóm dân tộc khác nhau. Hơn 2000 năm qua, cư dân người Tày đã định cư tại nơi này và trở thành tộc người chiếm đa số ở Ba Bể. Người Nùng, người Dao đến cư ngụ khoảng 100 năm về trước. Trong khi đó người Kinh và người Mông chỉ mới di cư đến.

Trong khu vực Vườn Quốc gia Ba Bể có tổng số 13 bản, một số bản chỉ có duy nhất một tộc người sinh sống. Thông thường, cư dân người Tày ở tại những dải đất thấp dọc theo sông, suối.Cư dân người Dao cư ngụ lưng chừng núi.Cư dân người Mông sinh sống trên các vùng núi cao.

Nhóm dân tộc Tày và Nùng

Người Tày và Nùng thuộc chung ngữ hệ Tày – Thái và có nhiều nét tương đồng về văn hoá. Theo truyền thống, cả người Tày và người Nùng xây dựng nhà sàn của mình bằng 4 đến 7 hàng cột đỡ, tạo thành hai khu vực rõ rệt, phần bên trên sàn làm nơi tiếp khách, bếp đun và nơi ở.Phần dưới gầm sàn làm nơi cất giữ nông cụ và chuồng nuôi gia súc, gia cầm. Thông thường, mái nhà sàn có kết cấu hai mái hoặc bốn mái được làm bằng rạ, lá cọ. Kiểu nhà sàn được lợp bằng ngói rất phổ biến ở Ba Bể mặc dù hiện nay nhiều đình gia đã có sự cách tân khi xây nhà trực tiếp lên nền đất.
Từ lâu, người Tày ở các khu vực miền núi phía Bắc Việt Nam có truyền thống canh tác lúa nước dọc theo các thung lũng, ven sông, suối đồng thời họ cũng canh tác nhiều mùa vụ khác. Lịch mùa vụ được đánh dấu bằng lễ hội “Lồng tồng” -Lễ hội xuống đồng. Đây là dịp tụ họp nhân kết thúc vụ thu hoạch để cúng tạ ơn thần nông đã phù hộ độ trì cho dân làng làm ăn no đủ và cầu mùa kết hợp với cầu mưa cho năm tới mùa màng bội lại thu, con người khoẻ mạnh ấm no. Lễ hội Lồngtồng là một trong những lễ hội đặc sắc nhất trong vùng được tổ chức ngay bên hồ Ba Bể vào ngày mồng 10 Tết Âm Lịch hàng năm. Vào dịp lễ hội, du khách sẽ được thưởng thức các loại bánh gio, bánh trời, xôi ngũ sắc, trứng vịt xanh đỏ, được xem đánh yến, đánh còn, xem chọi bò, bắt vịt và đua thuyền độc mộc…

Theo truyền thống, người Tày quanh hồ Ba Bể thường chăn nuôi và đánh bắt cá. Thuyền độc mộc cũng được sử dụng cho mục đích này.

Cư dân người Tày vốn nổi tiếng với nghề dệt và thêu thổ cẩm. Họ thường sử dụng những sản phẩm thêu dệt làm ri -đô ngăn phòng, rèm cửa phòng, cửa sổ, địu, tay nải và khăn trải bàn. Thổ cẩm giữ một vị trí đáng kể trong đời sống tinh thần và tình cảm của đồng bào Tày. Đó là món quà ngày cưới mà cô dâu mang về nhà chồng, là quà tặng cho trai gái yêu nhau, là quà mừng đầy tháng của đứa trẻ… Nguyên liệu chính của dệt thổ cẩm là sợi được nhuộm thành nhiều màu khác nhau. Khung dệt của người Tày có kích thước lớn nhất và phức tạp nhất so với các khung dệt khác được tìm thấy ở Việt Nam. Hiện nay nhiều hộ gia đình ở trong và ngoài vườn quốc gia Ba Bể vẫn duy trì nghề dệt thổ cẩm truyền thống nhằm tạo thu nhập phụ cho gia đình, đồng thời góp phần gìn giữ bản sắc văn hoá cho các thế hệ mai sau.

Người Tày có truyền thống âm nhạc riêng, truyền thống âm nhạc này vẫn duy trì được ảnh hưởng mạnh đến văn hoá trong khu vực. Vườn quốc gia khuyến khích truyền thống âm nhạc và múa hát ở địa phương và các buổi trình diễn thường do các nhóm của các bản làng địa phương thực hiện. Nhạc cụ đặc biệt nhất của người Tày là “đàn tính”, một nhạc cụ dây dài với hộp âm hình bán nguyệt ở cuối. Đến Ba Bể, ở những nhà nghỉ sinh thái của hai bản Pác Ngòi và Bó Lù, du khách vừa hít thở bầu không khí trong lành vừa được nghe hát then, nghe tiếng đàn tính của người Tày bản địa – xu hướng phát triển du lịch cộng đồng hiện nay của địa phương.